गुनासो तथा उपचार

यस उपखण्डमा उपलब्ध गुनासो प्रणालीको पहुँचको दायरा मूल्यांकन गरिएको छ । कुनै–कुनै सन्दर्भमा, कामदारहरूको गुनासो प्रणालीमा पहुँच तिनीहरूले काम गर्ने क्षेत्रमा निर्भर हुन्छ । उदाहरणको लागि, कुनै–कुनै देशमा घरेलु कामदारहरूले गुनासो गर्न प्रहरीबाहेक अन्य कुनै पनि औपचारिक माध्यमहरू पाउँदैनन् । कागजातविहिन कामदारहरूलाई अक्सर गुनासो गर्नबाट वञ्चित गरिन्छ । यस उपखण्डले उपलब्ध गुनासो संयन्त्र न्यायोचित भर्ना सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय श्रम संगठन (आइएलओ)को साधारण सिद्धान्तहरू र सञ्चालन कार्यविधि (आइएलओ जीपीओजी)को कार्यविधि ८सँग कति मेल खान्छ भनी मूल्यांकन गर्दछ । कार्यविधि ८ ले “सम्बन्धित मुलुकमा निजको उपस्थिति वा कानुनी हैसियत जेसूकै भए तापनि’’ कामदारहरूले त्यस्तो संयन्त्रमा पहुँच पाउनुपर्दछ भन्ने उल्लेख गरेको छ ।

यस उपखण्डले आईएलओ जीपीओजी कार्यविधि ८.१ अनुरूप, व्यवहारिक रूपमा कामदारहरूका लागि गुनासो प्रणाली र प्रक्रियाहरू पहुँचयुक्त छन् कि छैनन् र जटिल प्रशासनिक प्रक्रियाहरू छिटो र झण्जटमुक्त छन् कि छैनन् भनी मूल्यांकन गर्दछ ।

आफ्नो आप्रवासन चक्रमा दुर्व्यवहारको सिकार भएका कामदारहरूले प्रभावकारी उपचारको पहुँच प्राप्त गर्नुपर्दछ, जसमा आईएलओ जीपीओजी कार्यविधि ८.१ अनुसार क्षतिपूर्ति समावेश हुन सक्छ, तर क्षतिपूर्तिमा मात्र सीमित नहुन पनि सक्छ । कुनै कुनै गन्तव्य मुलुकहरूले गुनासोहरू समाधान गर्ने पूर्वनिर्धारित माध्यमको रूपमा रोजगारदाताको परिवर्तन गर्ने प्रस्ताव राख्ने गर्दछन् । कुनै कुनै अवस्थामा दुर्व्यवहार गर्नेहरूलाई फौजदारी अभियोजनको माध्यमबाट जवाफदेही बनाउनु पनि उपचारकै एक स्वरुप हो । यो उपखण्डले क्षतिपूर्तिमा विशेष ध्यान दिई सरकारले दिने व्यवस्थाको परिक्षण मूल्यांकन गर्दछ ।

आईएलओ जीपीओजी कार्यविधि ८.१ अन्तर्गत, गुनासो उठाउने कामदारहरूलाई, विशेष गरी रोजगारदाता र भर्नाकर्ताहरूको प्रतिशोधबाट सुरक्षित राख्नुपर्दछ । यस उपखण्डले कामदारहरूले गुनासोहरू अघि बढाउन कत्तिको सुरक्षित महसुस गर्दछन् भनी मूल्यांकन गर्दछ र तिनीहरूलाई प्रतिशोधबाट बचाउन कस्ता प्रावधानहरू छन् र तिनीहरू कत्तिको प्रभावकारी छन् भनी मूल्यांकन गर्दछ ।

कामदारहरूले निःशुल्क स्वतन्त्र कानूनी सल्लाह पाउने प्रावधान उपलब्ध भएमा विभिन्न सम्भावित विकल्पहरूको खोजी गर्न र गुनासोहरू सफलतापूर्वक अगाडि ल्याउन सक्ने क्षमतामा महत्वपूर्ण फरक पार्न सक्छ । यस उपखण्डले कामदारहरूलाई उपलब्ध कानुनी सल्लाहहरू हेर्छ ।

यस उपखण्डले ठगी वा दुर्व्यवहारपूर्ण भर्नाको सिकार भएका विदेशमा रहेका आफ्ना नागरिकहरूलाई पठाउने मुलुकले प्रभावकारी र समयमै दुतावासको सेवा प्रदान गर्दछ कि प्रदान गर्दछ भन्ने कुराको मूल्यांकन गर्दछ ।